Η Τρίτη Ευγενής Αλήθεια:
Η Παύση του Υπαρξιακού Πόνου
Η Τρίτη Ευγενής Αλήθεια:
Η Παύση του Υπαρξιακού Πόνου
Η
Τρίτη Ευγενής Αλήθεια διδάσκει τη λύτρωση, την απελευθέρωση, την απαλλαγή και την έξοδο από τον κύκλο του υπαρξιακού πόνου και της δυστυχίας. Ονομάζεται Ευγενής Αλήθεια της παύσης του υπαρξιακού πόνου (dukkha-nirodha-ariya-sacca), η οποία αντιστοιχεί στην ανώδυνη κατάσταση του Νιμπάνα (Nibbāna).
Για να εξαλείψει κάποιος τον υπαρξιακό πόνο ολοκληρωτικά, θα πρέπει να εξαλείψει την κύρια ρίζα του υπαρξιακού πόνου, που είναι η επιθυμία (taṇhā) και όλες οι μορφές αυταπάτης και άγνοιας που συνδέονται με αυτή. Γι’ αυτό, το Νιμπάνα είναι επίσης γνωστό με τον όρο «εξάλειψη της επιθυμίας» (taṇhā-khaya).[1]
Στις Ομιλίες του Βούδα, η Τρίτη Ευγενής Αλήθεια διατυπώνεται με τα ακόλουθα λόγια:
«Και ποια είναι η ευγενής αλήθεια της κατάπαυσης του πόνου; Είναι το πλήρες μη πάθος (virāga) και η κατάπαυση αυτής της ίδιας της επιθυμίας (taṇhā), η εγκατάλειψή της και η παραίτηση απ’ αυτή, η απελευθέρωση και η απεξάρτηση απ’ αυτή».
Λέγεται «κατάπαυση του πόνου» επειδή:
- Με το πλήρες μη πάθος και την κατάπαυση της επιθυμίας, παύει η προσκόλληση (upādāna).
- Με την παύση της προσκόλλησης, παύει το γίγνεσθαι των πράξεων (bhava).
- Με την παύση του γίγνεσθαι των πράξεων, παύει η γέννηση (jāti).
- Με την παύση της γέννησης, παύει το γήρας, ο θάνατος, η λύπη, ο θρήνος, το άλγος, η οδύνη και το άγχος (jarā–maraṇaŋ, soka-parideva-dukkha-domanassupāyāsā niruj-jhanti).
Έτσι προκαλείται η κατάπαυση ολόκληρου του συνόλου του υπαρξιακού πόνου και της δυστυχίας (Evametassa ke-valassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti).[2]
Η αντίστροφη σειρά της Εξαρτώμενης Γένεσης
Στην τρίτη Ευγενή Αλήθεια υποδεικνύεται η αντίστροφη σειρά (paṭiloma) της Εξαρτώμενης Γένεσης. Για να το καταλάβουμε, θα δώσουμε ξανά το παράδειγμα με τα φυτά.
Εδώ βλέπουμε τις συνθήκες που χρειάζονται, όπως χώμα, οξυγόνο, νερό, φως και θερμοκρασία, προκειμένου η αιτία του σπόρου να δώσει το αποτέλεσμα του βλαστού. Αν αφαιρέσουμε αυτές τις συνθήκες, δηλαδή αν εξαφανισθεί η συνθηκοκρατία, τότε ο σπόρος και ο βλαστός, δηλαδή η αιτία και το αποτέλεσμα, θα εξαφανιστούν. Όταν οι συνθήκες που υποστηρίζουν την αιτία αρχίζουν και εξαφανίζονται, τότε εξαφανίζεται και η αιτία. Το ίδιο συμβαίνει και με τις συνθήκες που προκαλούν πόνο. Εάν αυτές εξαφανισθούν, τότε και ο ίδιος ο πόνος παύει.
Σε αυτή την περίπτωση, ο Βούδας δεν μιλάει αφηρημένα, αλλά αναφέρεται στις συνθήκες που μας φέρνουν πόνο. Αυτός που αναζητά την απελευθέρωση από τον υπαρξιακό πόνο, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσει τις συνθήκες που προκαλούν αυτόν τον πόνο. Εάν θέλει να απελευθερωθεί, τότε η λύση είναι να αφαιρέσει αυτές τις συνθήκες.
Επομένως, ο Βούδας δεν περιορίζεται στη διατύπωση των αιτιών και συνθηκών του υπαρξιακού πόνου. Μας δείχνει ότι, αν αφαιρέσουμε τις αιτίες και τις συνθήκες που τον προκαλούν, μπορούμε να φτάσουμε στην παύση του υπαρξιακού πόνου όταν οι συνθήκες παύσουν να υπάρχουν. Αυτό αρχίζει από την εξάλειψη της άγνοιας μέσω της κατανόησης ότι η άγνοια είναι αυτή που προκαλεί την αλυσιδωτή αντίδραση όλων των υπόλοιπων παραγόντων. Συνεπώς, ο Βούδας διδάσκει και την αντίστροφη σειρά της Εξαρτώμενης Γένεσης λέγοντας:
- Με την πλήρη παύση της άγνοιας (avijjāya tveva asesa-virāga-nirodhā), παύουν οι βουλητικές ή καρμικές δραστηριότητες (saṅkhārā).
- Με την παύση των βουλητικών δραστηριοτήτων, παύει η συνείδηση [της επαναγέννησης] (viññāṇa).
- Με την παύση της συνείδησης [της επαναγέννησης], παύουν τα νοητικά και υλικά φαινόμενα (nāma-rūpa).
- Με την παύση των νοητικών και υλικών φαινομένων, παύουν τα έξι αισθητήρια όργανα (saḷāyatana).
- Με την παύση των έξι αισθητήριων οργάνων, παύει η (αισθητήρια και νοητική) επαφή (phassa).
- Με την παύση της (αισθητήριας και νοητικής) επαφής, παύει το αίσθημα (vedanā).
- Με την παύση του αισθήματος, παύει η επιθυμία (taṇhā)
- Με την παύση της επιθυμίας, παύει η προσκόλληση (upādāna).
- Με την παύση της προσκόλλησης, παύει το γίγνεσθαι των πράξεων (bhava).
- Με την παύση του γίγνεσθαι των πράξεων, παύει η γέννηση (jāti).
- Με την παύση της γέννησης, παύει
- το γήρας, ο θάνατος, η λύπη, ο θρήνος, το άλγος, η οδύνη, και το άγχος (jarā-maraṇaŋ, soka-parideva-dukkha-domanassupāyāsā nirujjhanti).
Έτσι προκαλείται η παύση ολόκληρου του συνόλου του υπαρξιακού πόνου και της δυστυχίας (Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti).
Μεταξύ των παραγόντων της Εξαρτώμενης Γένεσης, η επιθυμία αποτελεί την ορμή και την κινητήρια δύναμη προς το βίωμα του υπαρξιακού πόνου. Γι’ αυτό, στην 3η Ευγενή Αλήθεια αναφέρεται η εγκατάλειψή της.
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο σε pdf κάνοντας κλικ εδώ
[1] S III, Satta-sutta, σ. 189: «Taṇhākkhayo hi, nibbānan’ti».
[2] S II, Dukkha-sutta, σ. 71.