Βουδισμός

Βουδισμός

Ο Βουδισμός ήταν η μεγαλύτερη θρησκεία στον κόσμο πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο αλλά ιδιαίτερα μετά την αλλαγή του πολιτικού συστήματος στην Κίνα και στις γειτονικές χώρες κατέληξε να είναι η τέταρτη μεγαλύτερη θρησκεία μετά  τον Χριστιανισμό, τον Ινδουισμό και το Ισλάμ. Την ακολουθούν 520 περίπου εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.

Η λέξη «Βουδισμός» προέρχεται από τη λέξη «Buddha», που με τη σειρά της προέρχεται από τη λέξη «buddhi» και  «bodhi». Στην αρχαία Ινδική γλώσσα Pāli και στα Σανσκριτικά αυτή η λέξη κυριολεκτικά σημαίνει «διάνοια», «νοημοσύνη», «σοφία» ή «ανώτατη γνώση». Αναφέρεται όμως πιο συγκεκριμένα στη νοημοσύνη και στην ανώτατη γνώση που κατέχει ένας Βούδας λόγω της κατανόησης των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών.

Ωστόσο, μεταφορικά μεταφράζεται συνήθως ως «φώτιση» ή «αφύπνιση», και η λέξη Buddha ως «φωτισμένος» ή «αφυπνισμένος».

Ο ιδρυτής του Βουδισμού ήταν ο Siddhattha Gotama, γνωστός ως Βούδας ο οποίος αφυπνίστηκε (φωτίσθηκε) πριν από 2.500 περίπου χρόνια σε ηλικία 35 ετών. Δίδαξε επί σαράντα πέντε χρόνια και πέθανε σε ηλικία ογδόντα ετών.

Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται τι είναι ο Βουδισμός; Ο Βουδισμός αντιμετωπίζεται ως θρησκεία για αυτούς που τον αντιλαμβάνονται ως θρησκεία και ως φιλοσοφία για αυτούς που τον αντιλαμβάνονται ως φιλοσοφία. Στην πραγματικότητα ο Βουδισμός είναι περισσότερο κοντά στη φιλοσοφία, αλλά είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος. Η φιλοσοφία ασχολείται κυρίως με τη θεωρητική γνώση και όχι με την πρακτική, ενώ ο Βουδισμός δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην άμεση πραγμάτωση της γνώσης μέσω της πρακτικής άσκησης.

Έτσι, σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Βούδα, ο Βουδισμός είναι ένας στοχαστικός και πρακτικά εφικτός τρόπος ζωής που οδηγεί τον άνθρωπο στη συνειδητοποίηση της ορθής γνώσης και της υπέρτατης Αλήθειας και συνεπώς τον οδηγεί στην απελευθέρωση από κάθε μορφή υπαρξιακής δυστυχίας.

Αυτό το καταφέρνει ο άνθρωπος μόνο με τη δική του προσπάθεια χωρίς να στηρίζεται σε υπερφυσικές ή μεταφυσικές δυνάμεις έξω από αυτόν. Ο άνθρωπος είναι ο κύριος του εαυτού του και μόνο αυτός με τις πράξεις του στο παρόν μπορεί να καθορίσει και να εξουσιάσει το μέλλον του.

Υπάρχουν Διαφορετικά Είδη Βουδισμού?

Υπάρχουν σήμερα πολλοί διαφορετικοί τύποι Βουδισμού, λόγω της νόθευσης, της παραποίησης και της διαστρέβλωσης της αρχικής Διδασκαλίας του ιστορικού Βούδα Γκόταμα (Gotama) από τις μεταγενέστερες γενιές, όπως ο ίδιος ο Βούδας, o θεμελιωτής του Βουδισμού, προέβλεψε στη Σούτα SN Saddhammappatirūpakasuttaṃ.

Οι βασικοί τύποι του Βουδισμού είναι η Τεραβάδα (Theravāda), η Μαχαγιάνα (Mahāyāna) και η Βατζραγιάνα (Vajrayāna). Τεραβάδα σημαίνει «Σχολή των Πρεσβύτερων», Μαχαγιάνα σημαίνει «Μεγάλο Όχημα» και Βατζραγιάνα σημαίνει «Διαμαντένιο Όχημα». Η Μαχαγιάνα και η Βατζραγιάνα αναπτύχθηκαν αρκετούς αιώνες μετά από την Τεραβάδα.

Η Τεραβάδα έχει επικρατήσει κυρίως σε χώρες της νότιας Ασίας, όπως Σρι Λάνκα, Μυανμάρ (Βιρμανία), Ταϊλάνδη, Καμπότζη και Λάος, ενώ η Μαχαγιάνα έχει κυριαρχήσει στην Κίνα — όπου υπάρχει και η παράδοση του Τσαν — στο Βιετνάμ, στην Ινδονησία, στην Κορέα και στην  Ιαπωνία — όπου υπάρχει και η παράδοση του Ζεν. Η Βατζραγιάνα είναι μια μορφή Βουδισμού που συναντάται στο Θιβέτ, στη Μογγολία, στο Μπουτάν, στο Σικίμ και στο Νεπάλ και έχει έντονες επιρροές από τον Ινδουισμό, τον Ταντρισμό και τον Σαμανισμό — ένα σύστημα δοξασιών και μαγικών τελετουργιών που βασίζεται στην πίστη στη δύναμη των σαμάνων. Περιλαμβάνει απόκρυφες εσωτερικές (Ταντρικές) διδασκαλίες και άλλες μορφές αφοσίωσης μέσω μουσικής, ψαλμωδίας, μάντρα, μούντρα, μυστικιστικών διαγραμμάτων, λατρείας θεοτήτων, κ.λπ. Αν και η Βατζραγιάνα αφορά μόνο το 5% των βουδιστών παγκοσμίως είναι πολύ δημοφιλής και πιο γνωστή από τις άλλες δύο σχολές στους ανθρώπους της Δύσης. Ο βασικός λόγος είναι ότι μετά την εισβολή των Κινέζων στο Θιβέτ το 1959 πολλοί Θιβετανοί κατέφυγαν ως εξόριστοι στην Ινδία και στη συνέχεια διάφοροι Λάμα και μοναχοί κατέληξαν στη Δύση αποκτώντας χιλιάδες οπαδούς. Ο Δαλάι Λάμα είναι ο γνωστότερος εκπρόσωπος της Βατζραγιάνα στον κόσμο.

Όλες οι σχολές του Βουδισμού δέχονται ότι ο Κανόνας Πάλι (Pāli) εμπεριέχει τις αυθεντικές γραπτές διδασκαλίες του Βούδα, παρόλο που κάποιες από αυτές τις σχολές δεν τους δίνουν την απαραίτητη σημασία, αλλά στηρίζονται σε αμφιλεγόμενες και μεταγενέστερες διδασκαλίες επηρεασμένες από τον Ινδουισμό, την τάντρα και τον σαμανισμό, αποδίδοντας στον Βούδα μεταφυσικές και θείες ιδιότητες.

Η Τεραβάδα είναι η αρχαιότερη σχολή και δέχεται μόνο τις διδασκαλίες του Κανόνα Πάλι ως αυθεντικές, προσεγγίζοντας τον Βούδα δίχως να του αποδίδει μεταφυσικές και θείες ιδιότητες όπως συνέβη μεταγενέστερα. Η Μαχαγιάνα και η Βατζραγιάνα έχουν συμπεριλάβει διδασκαλίες μεταγενέστερες του Κανόνα Πάλι η αυθεντικότητα των οποίων αμφισβητείται από την Τεραβάδα και από σοβαρούς λόγιους και μελετητές.

Σε επιστημονικό επίπεδο έχει αποδειχθεί η αυθεντικότητα του Κανόνα Πάλι έχοντας ως βάση τις αρχαιολογικές μελέτες των στηλών του Ασόκα, του μεγάλου Ινδού βουδιστή αυτοκράτορα που βασίλεψε από το 268 μέχρι το 232 π.Χ. Ο Ασόκα 200 χρόνια μετά τον θάνατο του Βούδα έδωσε εντολή να ανεγερθούν εκατοντάδες στήλες σε όλη σχεδόν την αυτοκρατορία του με χαραγμένες τις διδασκαλίες του Βούδα σε διάφορες Ινδικές διαλέκτους, στα Ελληνικά και στα Αραμαϊκά. Η σύγκριση αυτών των κειμένων με τα κείμενα του Κανόνα από επιστήμονες αρχαιολόγους και μελετητές απέδειξε την αυθεντικότητα του Κανόνα Πάλι.

Όλα τα άλλα κείμενα της Μαχαγιάνα και Βατζραγιάνα έχουν γραφτεί μεταγενέστερα και δεν έχει αποδειχθεί η αυθεντικότητά τους, ειδικά τα σημεία που έρχονται σε αντίφαση με τον Κανόνα Πάλι ή δεν αναφέρονται μέσα σε αυτόν. Τα περισσότερα από αυτά τα κείμενα είναι γραμμένα στη σανσκριτική, όχι στην κλασσική αλλά σε μια υβριδικού τύπου σανσκριτική, στην κινεζική και στη θιβετανική γλώσσα. Περιέχουν πολλά στοιχεία που δεν υπήρχαν στα αρχαιότερα συγγράμματα, όπως λόγου χάρη πάρα πολλές αφηγήσεις για διάφορους Βούδες όση είναι και η άμμος του Γάγγη, οι οποίοι λέγεται ότι έζησαν αναρίθμητα εκατομμύρια χρόνια και ο καθένας ηγούνταν ή ηγείται του δικού του Βουδικού κόσμου. Επίσης γράφουν ότι οι Βούδες και οι Μποτισάτβα (δηλαδή όντα που πρόκειται να γίνουν Βούδες) ζουν διασκορπισμένοι σε διάφορες εποχές και επίπεδα της ύπαρξης ως υπερβατικά και υπερκόσμια όντα στα οποία πρέπει κανείς να πιστεύει και να τα προσκυνά για να αποκτήσει τη «θεία χάρη» τους. Τα κείμενα αυτά χαρακτηρίζονται από αντιθέσεις, αχαλίνωτη φαντασία, παραστατικές φιγούρες και αμέτρητες επαναλήψεις.

Η Βατζραγιάνα λέγεται μερικές φορές και Μαντραγιάνα (Mantrayāna – Μάντρα Όχημα), επειδή σε αυτήν ένα βασικό χαρακτηριστικό είναι  η χρήση των μάντρα, δηλαδή μια σειρά συλλαβών με ή χωρίς νόημα, τις οποίες απαγγέλλουν για πολλή ώρα. Λέγεται επίσης και Ταντραγιάνα (Tantrayāna – Εσωτερικό Όχημα), επειδή διακρίνεται από μια έντονη εσωτερικότητα και αποκρυφισμό, που δίνει έμφαση στη χρήση τελετουργιών, προσευχών, μαγικών πράξεων, σεξουαλικών πράξεων, και πνευματιστικών λατρευτικών εκδηλώσεων στον γκουρού. Είναι βαθιά επηρεασμένη από τον Σιβαϊσμό (Shivism), τη λατρεία του ινδουιστικού θεού Σίβα. Για να μάθει κανείς τις περίπλοκες τελετουργίες πρέπει απαραίτητα να εκπαιδευτεί από τους λεγόμενους Λάμα, από τους οποίους οι πιο γνωστοί είναι ο Δαλάι Λάμα και ο Πάντσεν Λάμα. Όταν πεθαίνει ένας Λάμα, ψάχνουν να βρουν κάποιο παιδί στο οποίο λέγεται ότι έχει μετενσαρκωθεί ο Λάμα, για να τον αντικαταστήσει στη θέση του πνευματικού ηγέτη. Οι Λάμα έπαιζαν επίσης τον ρόλο δασκάλων, γιατρών, φεουδαρχών και πολιτικών προσώπων. Για αυτό η Βατζραγιάνα ή ο Θιβετανικός Βουδισμός αναφέρεται και ως Λαμαϊσμός. Τις τελευταίες δεκαετίες στη Βατζραγιάνα υπάρχει ένα σχίσμα μεταξύ των οπαδών του Δαλάι Λάμα και των οπαδών του Dorje Shungten, μιας προστατευτικής θεότητας της σέκτας των Gelugpa. Αυτό το σχίσμα, που είναι κυρίως υπόθεση πολιτικής εξουσίας, έχει απασχολήσει τα διεθνή μέσα και έχει διχάσει τη θιβετανική κοινότητα σε όλον τον κόσμο. Πολλά οικονομικά και σεξουαλικά σκάνδαλα που έχουν γίνει από τις δύο πλευρές των Θιβετανών έχουν δημοσιευθεί και γίνει γνωστά από το BBC, τους New York Times, την Daily Telegraph και άλλα διεθνή μέσα. Η Μαχαγιάνα του Κινέζικου Βουδισμού Τσαν (Ζεν στην Ιαπωνική εκδοχή της), παρόλο που βρίσκεται πιο κοντά στις αυθεντικές διδασκαλίες σε σχέση με τη Βατζραγιάνα είναι λιγότερο διαδεδομένη στη Δύση για τους λόγους που αναφέραμε παραπάνω. Η Μαχαγιάνα δεν αναγνωρίζει πολλές από τις διδασκαλίες της Βατζραγιάνα.

Η Μαχαγιάνα και η Βατζραγιάνα με τη σειρά τους διαιρούνται σε πολυάριθμες ομάδες και αιρέσεις, πολλές από τις οποίες είναι επίσης έντονα επηρεασμένες από τοπικούς πολιτισμούς και παραδόσεις. Ως αποτέλεσμα αυτές οι κατοπινές εξελίξεις απόκτησαν τόσες πολλές «αποσκευές», ώστε η πρωτότυπη Διδασκαλία έχει εξαφανιστεί, εκτός από λίγα απομεινάρια που έχουν μείνει μέχρι σήμερα. Απομάκρυναν πάρα πολύ τον Βουδισμό από το πρότυπο που είχε συλλάβει αρχικά ο Βούδας και που έχει καταγραφεί στον Κανόνα Πάλι.

Ο Βούδας είχε πει πως η πραγματική Διδασκαλία (saddhamma) εξαφανίζεται όταν η νόθευση, η παραποίηση και η διαστρέβλωση της πραγματικής Διδασκαλίας (saddhamma-paṭirūpaka) εμφανίζεται στον κόσμο. Και τόνισε ότι: «Δεν είναι το στοιχείο της γης, του ύδατος, της φωτιάς και του αέρα που αναγκάζουν την πραγματική Διδασκαλία να εξαφανιστεί. Αλλά είναι οι ανόητοι άνθρωποι που εμφανίζονται και αναγκάζουν την πραγματική Διδασκαλία να εξαφανιστεί». (SN Saddhammappatirūpakasuttaṃ)

Η νόθευση, η παραποίηση και η διαστρέβλωση της πραγματικής Διδασκαλίας αποτελείται από κείμενα και συγγράμματα διαφορετικά από την αυθεντική Διδασκαλία του Βούδα όπως υπάρχει στον Κανόνα Πάλι και όπως έχει επικυρωθεί από τα τρία Αρχαία Βουδιστικά Συμβούλια — στο πρώτο Συμβούλιο τρεις μήνες μετά τον θάνατο του Βούδα, στο δεύτερο Συμβούλιο μετά από 100 χρόνια, και στο τρίτο Συμβούλιο 300 χρόνια μετά τον θάνατό του. Όλα τα Συμβούλια συμφώνησαν για την αυθεντικότητα και την ακρίβεια της Διδασκαλίας του.

Ο Κανόνας Πάλι

Ο Κανόνας Πάλι είναι ο πιο ολοκληρωμένος σωζόμενος Βουδιστικός Κανόνας και αποτελεί την επίσημη συλλογή γραφών στη βουδιστική παράδοση Τεραβάδα, όπως διατηρήθηκε στην αρχαία ινδική γλώσσα Πάλι. Η έκδοση του Κανόνα της Σρι Λάνκα είναι η πιο πλήρης.

Ο Κανόνας Πάλι αποτελείται από κείμενα τα οποία  η σχολή Τεραβάδα τα δέχεται ως τη γνήσια Διδασκαλία (Saddhamma) του Βούδα και ως τα αυθεντικά ιερά κείμενα. Αυτά αποτελούνται από 40 περίπου έντυπους τόμους, οι οποίοι είναι ταξινομημένοι σε τρεις κατηγορίες που λέγονται Τιπίτακα (στη Σανσκριτική Τριπίτακα), δηλαδή «Τρεις Συλλογές». Το Βίναγια Πίτακα (Vinaya-piṭaka – Συλλογή της Διαγωγής) ασχολείται κυρίως με αρχές και κανόνες — ατομικούς και κοινοτικούς — για τους μοναχούς και τις μοναχές. Το Σούτα Πίτακα (Sutta-piṭaka – Συλλογή των Ομιλιών) περιέχει ομιλίες, διδαχές, διαλόγους, οδηγίες για διαλογισμό, ηθικό κώδικα συμπεριφοράς και συμβουλές για εγκόσμια και πνευματική πρόοδο που ειπώθηκαν από τον Βούδα και τους κορυφαίους μαθητές του. Τέλος, το Αμπιντάμα Πίτακα (Abhidhamma-piṭaka – Συλλογή της Υπέρτατης Διδασκαλίας) περιέχει την πιο λεπτομερή εξήγηση για την ανάλυση και σύνθεση του νου και της ύλης, για την εξαρτημένη φύση τους, αλλά και για την υπέρβασή τους. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης που τέτοιο έργο ανελήφθη διεξοδικά και ρεαλιστικά, χωρίς ανάμειξη οποιασδήποτε δεισιδαιμονίας, μεταφυσικής, αποκρυφισμού, μυστικισμού και μυθολογίας.

Λίγο καιρό πριν την τελική ανάπαυσή του στο Νιμπάνα (parinibbāna), ο Βούδας έκανε μια διάσημη δήλωση όπου ξεκάθαρα είπε ότι δεν υπάρχει καμία «εσωτερική», «απόκρυφη», «μυστική» ή «κρυφή» διδασκαλία του, λέγοντας: «Έχω διδάξει τη Διδασκαλία (Dhamma) χωρίς να κάνω διάκριση μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού. Ένας Βούδας δεν έχει καμία κλειστή χούφτα (ācariyamuṭṭhi) σε σχέση με τις διδασκαλίες του». (Dīgha Nikāya, Sutta 16)

Δήλωσε επίσης ότι: «Αυτό που έχω διδάξει και εξηγήσει σε εσάς ως Dhamma Vinaya, αυτό θα είναι ο Δάσκαλος σας μετά τον θάνατό μου». (Dīgha Nikāya, Sutta 16)

Στο Σούτα Πίτακα, Aṅguttara Nikāya, Sutta 4.180, ο Βούδας είπε ότι αν κάποιος ισχυρίζεται ότι: «Αυτή είναι η Διδασκαλία (Dhamma), αυτή είναι η Βίναγια (Vinaya), αυτό είναι το μήνυμα του Δασκάλου», τα λόγια του δεν πρέπει ούτε να γίνουν αποδεκτά ούτε να απορριφθούν. Αντιθέτως θα πρέπει να συγκριθούν με τις Suttas (Ομιλίες) και Vinaya (Διαγωγή) του Βούδα. Μόνο όταν συμφωνούν με τις Suttas και Vinaya μπορούν να λέγονται ότι είναι η διδασκαλία του Βούδα. Εάν όχι, πρέπει να απορριφθούν».

Από τα παραπάνω βλέπουμε ευκρινέστατα ότι το Dhamma αναφέρεται μόνο στις Suttas του Βούδα, όχι σε κάποιον άλλον Δάσκαλο. Ο Βούδας πρόβλεψε αυτόν τον κίνδυνο όταν κήρυξε στο Aṅguttara Nikāya, Sutta 5.88, ότι ακόμη και κάποιος που έμαθε τις γραφές και είναι πολύ γνωστός, διάσημος, με μεγάλη ακολουθία λαϊκών και μοναχών, μπορεί ωστόσο να έχει λανθασμένες απόψεις. Έτσι, τα λόγια των άλλων πρέπει πάντα να συγκρίνονται με τις Suttas και τη Vinaya του Βούδα.

Στη Saṃyutta Nikāya, Sutta 20.7, ο Βούδας πρόβλεψε επίσης ότι στο μέλλον θα υπάρξουν μαθητές που δεν θα ακούν, δεν θα μελετούν και δεν θα κατέχουν τις Suttas (Ομιλίες) του. Αντίθετα θα προτιμούν να ακούν, να μελετούν και να κατέχουν τις ομιλίες αλλόδοξων προκαλώντας έτσι την εξαφάνιση της Διδασκαλίας (Dhamma) του Βούδα. Αυτή είναι μια σαφής συμβουλή του Βούδα που δείχνει ότι αν κάποιος θέλει να αποκαλεί τον εαυτόν του Βουδιστή πρέπει να ακούει, να μελετάει και να κατέχει τις Suttas και όχι άλλες διδασκαλίες που, παρόλο που αποκαλούνται βουδιστικές, είναι κατ’ ουσίαν ένα μείγμα διάφορων τοπικών θρησκειών και αντιλήψεων.

Εδώ μπορούμε να δούμε την εξέλιξη του Βουδισμού σαν ένα ποτάμι με την πηγή του στην κορυφή ενός βουνού. Το νερό στην πηγή είναι καθαρό, όσο όμως κυλάει στην πλαγιά του βουνού προς την κοιλάδα  γίνεται όλο και πιο  ακάθαρτο, επειδή  μαζεύει χώμα, άμμο, λάσπη, χόρτα, φύλλα, κ.λπ. Αυτός που θέλει να πιει καθαρό νερό έχει δυο επιλογές: είτε να πάει στην πηγή, είτε να φιλτράρει το νερό μακριά από την πηγή, απομακρύνοντας την βρωμιά και την ακαθαρσία του.

Παρόμοια, αυτός που θέλει να «πιει» την καθαρή Διδασκαλία του Βούδα έχει δυο επιλογές: είτε να πάει στην πηγή που είναι ο Κανόνας Πάλι, είτε να φιλτράρει τη Διδασκαλία μακριά από την πηγή απομακρύνοντας την ακαθαρσία που έχει συσσωρευθεί επί εκατονταετίες, κάτι που  είναι επίπονο, δύσκολο να επιτευχθεί και απαιτεί μεγάλη σοφία.

Στο ερώτημα του πώς προκύπτει η αυθεντικότητα των διδασκαλιών σε σχέση με κάποιες άλλες, η απάντηση είναι απλή: Πρέπει να εξετάσει κανείς πότε γράφτηκαν για πρώτη φορά οι διδασκαλίες, από ποιους, εάν έχουν υπάρξει αναφορές στην π.Χ. εποχή, εάν οι διδασκαλίες εμπεριέχουν αντιφάσεις σε  σχέση με τον Κανόνα Πάλι ή και μεταξύ τους κ.λπ. Σχετικά με το θέμα των αντιφάσεων θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα:

Ο Βούδας όπως αναφέραμε παραπάνω, είπε στους μαθητές του λίγο πριν αναπαυθεί ότι δεν έχει τίποτε άλλο να τους διδάξει και δεν έχει κρατήσει κρυφή καμία από τις διδασκαλίες του. Στη Μαχαγιάνα και στη Βατζραγιάνα, όμως, διδάσκεται ότι ο Βούδας δίδαξε απόκρυφα τις «ανώτερες διδασκαλίες» της Μαχαγιάνα σε έναν μικρότερο κύκλο μαθητών που είχαν υψηλότερη αντίληψη. Συνεπάγεται λοιπόν ότι ο Βούδας ψευδολόγησε λίγο πριν τον θάνατό του προς το σύνολο των μαθητών του. Αυτό δεν αναφέρεται πουθενά μέσα στον Κανόνα Πάλι και σίγουρα η ψευδολογία δεν οδηγεί στην πνευματική απελευθέρωση και φώτιση.

Στον Τεραβάδα Βουδισμό υπάρχουν δέκα τελειοποιήσεις (pāramita) που οι Βούδες και οι μαθητές τους πρέπει να εκπληρώσουν για να επιτύχουν την φώτιση, από τις οποίες μια σημαντική είναι η τελειοποίηση της φιλαλήθειας ή ειλικρίνειας (sacca-pāramitā). Στον Βουδισμό Μαχαγιάνα και  Βατζραγιάνα όμως υπάρχουν μόνο έξι τελειοποιήσεις από τις οποίες απουσιάζει η έμφαση στην τελειοποίηση της φιλαλήθειας (sacca-pāramitā).  Αυτή η απουσία αφήνει χώρο για επινόηση ψεύτικων και φανταστικών διδασκαλιών που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις Διδασκαλίες του ιστορικού Βούδα. Για αυτούς τους λόγους η αξιοπιστία τέτοιου είδους διδασκαλιών είναι αμφισβητήσιμη. Στις μη Τεραβαδικές σχολές διδάσκονται τα λεγόμενα “επιδέξια μέσα” δηλαδή ότι για την επίτευξη του σκοπού της φώτισης ή για να βοηθηθούν τα όντα  ένας Μποντισάτβα μπορεί να διαπράξει φόνο ή και να πει ψέματα, εάν οι περιστάσεις το απαιτούν. Αυτές οι διδασκαλίες δεν υπάρχουν πουθενά στα αυθεντικά κείμενα και βρίσκονται σε πλήρη αντίφαση με τον Βουδισμό.

Οι παραπάνω διευκρινήσεις κρίνονται απαραίτητες ειδικά για τον Δυτικό άνθρωπο που κυρίως, λόγω άγνοιας και παραπληροφόρησης, ταυτίζει τον Βουδισμό σχεδόν αποκλειστικά με το πρόσωπο του Δαλάι Λάμα και το Θιβέτ.