Ο Ελληνοβουδισμός – Οι Επιρροές μεταξύ Ελληνισμού και Βουδισμού

Ο Ελληνοβουδισμός – Οι Επιρροές μεταξύ Ελληνισμού και Βουδισμού

Ο

Ελληνοβουδισμός είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πολιτισμική πρόσμειξη στοιχείων του ελληνιστικού πολιτισμού και του Βουδισμού, η οποία ξεκίνησε τον 4ο αιώνα π.Χ. με την έναρξη της ελληνιστικής περιόδου και συνεχίστηκε ως τον 5ο αιώνα μ.Χ.

Ήταν πολιτιστική συνέπεια μιας μακράς αλυσίδας γεγονότων και της αλληλεπίδρασης μεταξύ του ελληνικού στοιχείου και του Βουδισμού. Ξεκίνησε με τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου για την κατάκτηση της περσικής αυτοκρατορίας και τις επιπλέον κατακτήσεις περιοχών ανατολικότερα της Κεντρικής Ασίας, καθιερώνοντας έτσι μια άμεση επαφή με τους πολιτισμούς της Ινδίας. Αυτές οι εκστρατείες και η δημιουργία των μετέπειτα ελληνιστικών βασιλείων στην Ινδία δημιούργησαν τις συνθήκες για την επαφή των Ελλήνων με τη βουδιστική διδασκαλία και την εγκαθίδρυση βουδιστικών κοινοτήτων. Στις περιοχές όπου ξεκίνησε η επαφή αυτή περιλαμβάνεται το σύγχρονο Αφγανιστάν, το Πακιστάν και η βορειοδυτική Ινδία.

Παρ’ όλα αυτά, λίγοι γνωρίζουν σήμερα ότι οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που ασπάστηκαν τον Βουδισμό, αιώνες πριν από την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι πρώτοι γλύπτες οι οποίοι απεικόνισαν τον Βούδα σε μορφή αγαλμάτων ήταν ελληνικής καταγωγής. Αυτά τα αγάλματα παρουσιάζουν μια ρεαλιστική απεικόνιση των χαρακτηριστικών του προσώπου και του σώματος σε συνδυασμό με τις λεπτομέρειες των πτυχών του χιτώνα. Μπορούν να συγκριθούν με τα καλύτερα γλυπτά της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου.

Από τον 4ο αιώνα π.Χ. η φιλοσοφική, ειρηνική και απελευθερωτική Διδασκαλία του Βούδα είχε μεγάλο αντίκτυπο στον Ελληνισμό της Ασίας, όπου υπήρξε σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ του ελληνιστικού και του βουδιστικού πολιτισμού.

Μάλιστα, ακόμα λιγότεροι γνωρίζουν ότι οι Έλληνες των ελληνιστικών βασιλείων της Ινδίας έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διάδοση του Βουδισμού. Ο έλληνας βουδιστής μοναχός Νταμμαράκχιτα(Dhammarakkhita, τίτλος που σημαίνει «Προστατευόμενος από τη Διδασκαλία») ήταν ένας από τους ιεραπόστολους που στάλθηκαν από τον βουδιστή αυτοκράτορα Ασόκα για να διαδώσουν τη βουδιστική Διδασκαλία στο βορειοδυτικό τμήμα της ινδικής χερσονήσου (aparantaka). Εκεί κήρυξε την Aggikkhandhopama Sutta[1] με αποτέλεσμα 37.000 άτομα να ασπαστούν τον Βουδισμό. Αυτή η αναφορά βρίσκεται στα Χρονικά της Σρι Λάνκα «Μαχάβανσα» και «Ντίπαβανσα», όπου ο Νταμμαράκχιταπεριγράφεται ως Έλληνας (Γιόνακα).[2]

«Γιόνακα» (Yonaka), «Γιόνα» (Yona) ή «Γιάβανα» (Yava-na), που κυριολεκτικά σημαίνει «Ίωνας/-ες», είναι το όνομα με το οποίο περιγράφονταν οι Έλληνες στην αρχαία εποχή στην Ασία. Ήταν ένθερμοι αποδέκτες του Βουδισμού, και το παράδειγμα του Έλληνα (Γιόνακα) Νταμμαράκχιταδείχνει ότι έπαιξαν ενεργό ρόλο στην εξάπλωσή του ως σημαντικοί ιεραπόστολοι.

Ο ίδιος ο Βούδας, περίπου τον 5ο αιώνα π.Χ., σε μια από τις Ομιλίες του αναφέρθηκε στους Έλληνες (Yona, στα ινδικά της εποχής). Συνέκρινε το άκαμπτο κοινωνικό σύστημα των τεσσάρων ινδικών τάξεων ή καστών με εκείνο των Ελλήνων και άλλων γειτονικών χωρών, όπου υπήρχαν μόνο δύο τάξεις ανθρώπων, αυτή των δεσποτών και αυτή των δούλων. Εκεί ο δεσπότης μπορούσε να γίνει δούλος και ο δούλος δεσπότης.[3]

Η ελληνική γλώσσα στη διάδοση του Βουδισμού

Η σημασία του Ελληνισμού στον Βουδισμό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι τα ελληνικά ήταν από τις πρώτες γλώσσες στις οποίες καταγράφηκε μέρος των διδασκαλιών του Βούδα, πολύ πριν από τον Κανόνα Πάλι. Αυτό συνέβη στους διάσημους στύλους και στις επιγραφές του Ινδού αυτοκράτορα Ασόκα. Το παρακάτω κείμενο είναι απόσπασμα των διδασκαλιών του Βούδα και βρέθηκε σε μια από τις 14 μεγαλύτερες επιγραφές που είχαν γραφτεί στα ελληνικά:

Η διδασκαλία αυτή απαντάται και στα κείμενα του Κανόνα Πάλι, που αποτελεί την επίσημη γλώσσα των διδασκαλιών του Βούδα, όπως στο Dhammapada, στίχοι261, 361 και M III, Sappurisa-sutta.

Ο αυτοκράτορας Ασόκα υιοθέτησε τη βουδιστική πίστη κι έγινε σημαντικός προσηλυτιστής του Βουδισμού Τεραβάδα κατά τον παραδοσιακό Κανόνα Πάλι. Είναι μια ιστορική μορφή που λειτούργησε για τον Βουδισμό όπως ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄ για τον Χριστιανισμό. Ωστόσο, επέμενε στη μη χρήση βίας τόσο στους ανθρώπους όσο και στα ζώα, και στις γενικές παραινέσεις για τη ρύθμιση της ηθικής ζωής των ανθρώπων. Ανήλθε στην εξουσία γύρω στο 270 π.Χ., και η βασιλεία του συνδέεται με το απόγειο της ισχύος της δυναστείας των Μαούρυα.

Σύμφωνα με τις επιγραφές του Ασόκα, ορισμένες εκ των οποίων είναι γραμμένες στα ελληνικά, έστειλε βουδιστές αντιπροσώπους στις περιοχές των Ελλήνων στην Ασία και σε περιοχές ως τη Μεσόγειο θάλασσα. Στα γραπτά αυτά αναφέρονται όλοι οι ηγέτες του ελληνικού κόσμου με τους οποίους υπήρξε επαφή την εποχή εκείνη (μέσα 3ου αιώνα π.Χ.). Συγκεκριμένα:

Η κατάκτηση με το Ντάρμα (Διδασκαλία) έχει κερδηθεί εδώ στα σύνορα, καθώς ακόμη στα εξακόσια γιότζανα (6.437 χλμ.) μακριά, όπου ο Έλληνας βασιλιάς Antiyoga (Αντίοχος Β΄ ο Θεός – στις Σελευκίδες) κυβερνά, και πέρα από τη γη αυτή όπου υπάρχουν οι τέσσερις βασιλιάδες με την ονομασία Turamaya (Πτολεμαίος Φιλάδελφος – στην Αίγυπτο), Antiyoka (Αντίγονος Β΄ Γονατάς – στη Μακεδονία), Maka (Μάγας ο Κυρηναίος – στην Κυρηναϊκή) και Alikasu[n]dara (Αλέξανδρος της Ηπείρου), που κυβερνούν με τον ίδιο τρόπο που κυβερνούν στον νότο οι Τσόλα, οι Πάντια και ως το Ταμραπάρνι (Σρι Λάνκα). (Διάταγμα 13).

Ο Ασόκα επίσης ισχυρίστηκε πως προσηλύτισε τους ελληνικούς πληθυσμούς του βασιλείου του στον Βουδισμό, που τον αποκαλεί Ντάρμα.Όπως αναφέρεται:

Εδώ στη γη του βασιλιά ανάμεσα στους Έλληνες (Yonaka), τους Καμπότζιους, τους Ναμπχάκα, τους Ναμπχάπαμκιτ, τους Μπχότζα, τους Πιτνίκα, του Άντχρα και τους Παλίντα, παντού όλοι οι άνθρωποι ακολουθούν τις διδαχές του Ντάρμα. (Διάταγμα 13)[5]

Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο σε pdf κάνοντας κλικ εδώ

---

[1] A IV, Aggikkhandhopama-sutta, σ. 127.
[2] Mahāvaŋsa, xii, σ. 34 κ.ε.· Dīpavaŋsa, viii, σ. 7.
[3] M II, Assalāyana-sutta, σ. 148.
[4] Λίθινη Επιγραφή του Ασόκα στο Kandahar, 258 π.Χ.
[5] Ven. S. Dhammika (1994-2012): The Edicts of King Asoka, Rock Edict, XII, Buddhist Publication Society, Kandy, Sri Lanka.