Ηθικές Αξίες
Ηθικές Αξίες
Η
πλειονότητα των ανθρώπων έχουν υψηλά ηθικά ιδανικά, όπως το καλό, τη δικαιοσύνη, την αρετή, την ειρήνη, την ισότητα, την αλληλεγγύη, την αγάπη, την ηθική τελειότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία, την ποιοτική ζωή κ.λπ. Γιατί τότε υπάρχει τόσο κακό στον κόσμο, τόση αδικία, τόση βία και τόσοι πόλεμοι; Γιατί υπάρχει τόση ανισότητα, ατιμία, εξαπάτηση, αχαριστία και διαφθορά;
Στην ανθρωπότητα δεν υπάρχει έλλειψη ηθικών ιδανικών, αλλά έλλειψη ηθικής εκπαίδευσης, ικανότητας και εγκράτειας. Αυτή η έλλειψη προξενεί μια στενόμυαλη νοοτροπία που, παρακινούμενη από ποταπά ένστικτα, φέρνει δεινά όχι μόνο σε μας αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία. Όπως επισήμανε ο Δημόκριτος, «όπου η αρετή δεν εκτιμάται, εκεί η κακία μιλάει ελεύθερα».
Ο φόνος, η κλοπή, η λανθασμένη σεξουαλική συμπεριφορά, η χρήση μεθυστικών και εθιστικών ουσιών που θολώνουν την καθαρή κρίση, η ψευδολογία, η εξαπάτηση, η ατιμία κ.λπ. είναι αυτά που μιλάνε ελεύθερα και είναι διαδεδομένα σε κάθε μήκος και πλάτος του πλανήτη μας, μάλιστα πολύ περισσότερο στους ανθρώπους παρά στα ζώα.
Σύμφωνα με τον Βουδισμό, ιδανική, δίκαιη και αρμονική είναι η κοινωνία όπου οι άνθρωποι εκτιμούν την αρετή αναλαμβάνοντας και τηρώντας ηθικούς κανόνες.
Οι Πέντε Ηθικοί Κανόνες
Υπάρχουν πέντε βασικοί ηθικοί κανόνες που συνεισφέρουν στην εσωτερική και εξωτερική αρμονία. Είναι οι κανόνες που καθιστούν ένα άτομο πολιτισμένο στο σώμα, στην ομιλία και στον νου. Αποσκοπούν να ρυθμίσουν τη συμπεριφορά του νου του και κατ’ επέκταση της ομιλίας και του σώματός του. Αυτοί ονομάζονται Πέντε Ηθικοί Κανόνες (Πάλι: pañca-sīlāni, σανσκριτικά: pañca-śīlāni) και είναι οι εξής:
- Η αποχή από τον φόνο έμβιων όντων.
- Η αποχή από την κλοπή.
- Η αποχή από τη λανθασμένη σεξουαλική συμπεριφορά.
- Η αποχή από την ψευδολογία.
- Η αποχή από οινοπνευματώδεις και εθιστικές ουσίες που προξενούν μέθη και αμέλεια.
Οι Πέντε Ηθικοί Κανόνες είναι μια προκαταρκτική προϋπόθεση για την υψηλότερη ανάπτυξη του νου. Αποσκοπούν στην καλλιέργεια του νου και του χαρακτήρα για την πρόοδο της πορείας προς τη Φώτιση. Είναι μια ηθική της εγκράτειας των φαύλων τάσεων και συνεπώς του εξαγνισμού της ύπαρξής μας για την επίτευξη της Φώτισης.
Η ανάληψη και η τήρηση των Πέντε Ηθικών Κανόνων βασίζεται στην αρχή της μη βλάβης, της μη βίας και της μη σκληρότητας (ahiŋsā). Ο Βούδας συνιστά να αντιπαραβάλλουμε τον εαυτό μας με τους άλλους και, με βάση αυτή τη σύγκριση, να μη βλάπτουμε τους άλλους. Όπως λέει, όλα τα όντα θέλουν να είναι ευτυχισμένα και να μην υποφέρουν, και φοβούνται τον θάνατο. Κάνοντας αυτή την αντιπαραβολή καταλαβαίνουμε ότι δεν πρέπει να βλάπτουμε τους άλλους, καθώς δεν θα θέλαμε κανείς να βλάψει εμάς (Dhp. 129-132). Αυτή είναι μια διδασκαλία στην οποία ο Βούδας περιγράφει ένα είδος «χρυσού κανόνα» σύγκρισης του εαυτού μας με τους άλλους.
Επίσης, η συμπόνια και η πεποίθηση στην καρμική συνέπεια των εκούσιων πράξεων αποτελούν το θεμέλιο των Πέντε Ηθικών Κανόνων. Η ανάληψη και η εφαρμογή τους αποτελεί μέρος της τακτικής βουδιστικής πρακτικής, τόσο στο σπίτι όσο και στον ναό. Ένας λαϊκός άνθρωπος που τους τηρεί περιγράφεται από τον Βούδα ως «κόσμημα μεταξύ των λαϊκών», δηλαδή αυτός που λαμπρύνει και κοσμεί την κοινωνία.
Επιπλέον, οι Πέντε Ηθικοί Κανόνες, μαζί με άλλους ανώτερους κανόνες της βουδιστικής ηθικής, περιγράφονται ως μέσα για τη δημιουργία του καλού κάρμα (των καλών πράξεων). Αποτελούν μέρος της ορθής ομιλίας, της ορθής πράξης και του ορθού βιοπορισμού στην Ευγενή Οκταμελή Οδό, η οποία συνιστά την κεντρική διδασκαλία του Βουδισμού.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα
Οι Πέντε Ηθικοί Κανόνες έχουν περιγραφεί ως κοινωνικές αξίες που φέρνουν αρμονία στην κοινωνία, ενώ οι παραβιάσεις των κανόνων περιγράφονται ως αντίθετες σε μια αρμονική κοινωνία. Οι κανόνες αυτοί έχουν συγκριθεί μάλιστα και με τα ανθρώπινα δικαιώματα λόγω της παγκόσμιας φύσης τους, και ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι μπορούν να συμπληρώσουν έτσι την έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο κοινωνιολόγος Γιόχαν Γκάλτουνγκ, πρωτοπόρος του πεδίου των «Μελετών για την Ειρήνη και τη Σύγκρουση» (Peace and Conflict Studies), περιγράφει τους Πέντε Κανόνες ως τη «βασική συνεισφορά του Βουδισμού στη δημιουργία της ειρήνης».[1]
Σύμφωνα με την αρχή της ελεύθερης βούλησης και τα σταδιακά πρότυπα της βουδιστικής ηθικής, οι Πέντε Κανόνες διατυπώνονται και κατανοούνται ως «αναλήψεις» και «εξασκήσεις» αντί για εντολές που επιβάλλονται από μια εξουσία, είτε ανθρώπινη είτε θεϊκή. Είναι μορφές εγκράτειας που διατυπώνονται με τον όρο της «αποχής», αλλά συνοδεύονται επίσης από αρετές και θετικές συμπεριφορές οι οποίες καλλιεργούνται μέσω της πρακτικής των κανόνων. Έτσι, έχουμε τις ακόλουθες αντιστοιχίες:
| Ηθικός Κανόνας | Συνοδευτικές αρετές | Συσχέτιση με τα ανθρώπινα δικαιώματα |
| 1. Αποχή από τον φόνο έμβιων όντων | Καλοσύνη και συμπόνια | Δικαίωμα στη ζωή |
| 2. Αποχή από την κλοπή | Γενναιοδωρία και απάρνηση | Δικαίωμα στην ιδιοκτησία |
| 3. Αποχή από τη λανθασμένη σεξουαλική συμπεριφορά | Ικανοποίηση και σεβασμός στη δέσμευση της σχέσης | Δικαίωμα στην αμοιβαία εμπιστοσύνη κατά τον έγγαμο βίο ή μια σχέση γενικότερα |
| 4. Αποχή από την ψευδολογία | Τιμιότητα και αξιοπιστία | Δικαίωμα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια |
| 5. Αποχή από οινοπνευματώδεις και εθιστικές ουσίες | Προσοχή και υπευθυνότητα | Δικαίωμα στην τάξη και την ασφάλεια |
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο σε pdf κάνοντας κλικ εδώ
[1] Yeh, T.D.L. (2006): «The Way to Peace: A Buddhist Perspective», International Journal of Peace Studies, 11 (1): 91–112.