Ο Ιστορικός Βούδας

Σιντάτα Γκόταμα, γνωστός ως, Βούδας Σακυαμούνι

Ο όρος «Ιστορικός Βούδας» (Sakyamuni Buddha) αναφέρεται στον Βούδα Σιντάτα Γκόταμα (Siddhattha Gotama), τον θεμελιωτή του Βουδισμού, ο οποίος γεννήθηκε στη Βόρεια Ινδία περίπου 2.500 χρόνια πριν (περίπου το 600 π.Χ) και η αυθεντική διδασκαλία του οποίου συνεχίζεται μέχρι σήμερα κυρίως μέσα από τον Τεραβάδα Βουδισμό. Ο ακριβής τόπος γέννησής του θεωρείται ο κήπος Λουμπίνι (Lumbini), ο οποίος σήμερα βρίσκεται ακριβώς στα νότια σύνορα του Νεπάλ. Πατέρας του Γκόταμα ήταν ο Σουντόντανα (Suddhodana), ένας τοπικός βασιλιάς ή άρχοντας (rāja) της φυλής των Σάκυα (Sakya), η οποία είχε το δικό της αυτόνομο κρατίδιο μέσα στο Βασίλειο των Κόσαλα, και ο Σιντάτα Γκόταμα θεωρούνταν ως πρίγκιπας των Σάκυα.

Όταν γεννήθηκε ο Γκόταμα ένας σοφός ασκητής υψηλών πνευματικών επιτευγμάτων με το όνομα Ασίτα, προέβλεψε ότι θα γινόταν τελικά ένας Βούδας.

Την πέμπτη μέρα μετά τη γέννηση του πρίγκιπα Γκόταμα, ονομάστηκε Σιντάτα (Siddhattha), που σημαίνει «αυτός που ο σκοπός του επιτεύχθηκε». Το οικογενειακό του όνομα ήταν Γκόταμα.

Σύμφωνα με το αρχαίο έθιμο, ο Σουντόντανα προσκάλεσε στο παλάτι Βραχμάνους ιερείς για την τελετή ονοματοδοσίας. Μεταξύ αυτών ήταν οκτώ διακεκριμένοι που, όταν εξέτασαν τα χαρακτηριστικά του παιδιού, επτά από αυτούς σήκωσαν δύο δάχτυλα και έδωσαν μια διπλή ερμηνεία, λέγοντας ότι αν παραμείνει στην λαϊκή ζωή και δεχτεί να κυβερνήσει θα γίνει ένας παγκόσμιος μονάρχης, αν όμως την απαρνηθεί και ασκητεύσει θα γίνει ένας Βούδας.

Αλλά ο νεαρότερος Κοντάνια (Kondañña), που ξεπερνούσε τους άλλους στη γνώση, σήκωσε μόνο ένα δάκτυλο και δήλωσε ακράδαντα ότι ο Σιντάτα θα απαρνηθεί σίγουρα τον κόσμο και θα γίνει ένας Βούδας.

Ο Σουντόντανα ακούγοντας τα αυτά προσπάθησε με κάθε τρόπο να κρατήσει τον γιο του στο παλάτι, σε ένα κόσμο ασφάλειας και πολυτέλειας, με την επιθυμία ο γιος του να τον διαδεχθεί στην ηγεσία.

«Του έφτιαξε μάλιστα τρία παλάτια για κάθε μια από τρεις εποχές, όπου ο Σιντάτα είχε πολυτελή ανατροφή, φορούσε υπέροχα και ακριβά ενδύματα, χρησιμοποιούσε τα καλύτερα αρωματικά, την ημέρα και τη νύχτα οι υπηρέτες του κρατούσαν πάνω από το κεφάλι του μια λευκή ομπρέλα, έτσι ώστε το κρύο και η ζέστη, η σκόνη και οι δροσοσταλίδες να μην πέσουν πάνω του, η διασκέδαση του ήταν από μουσικούς που κανένας τους δεν ήταν άνδρας, έτρωγε μόνο τα καλύτερα φαγητά και ως επί το πλείστον δεν κατέβαινε κάτω από το παλάτι». (AN Sukhumālasutta)

Στην ηλικία των 16 ετών μάλιστα, τον πάντρεψε με τη Γιασόνταρα (Yasodhara), μια νεαρή ευγενή, η οποία του χάρισε έναν γιο που πήρε το όνομα Ράχουλα (Rahula).

Μέχρι την ηλικία των 29, τα πάντα κυλούσαν ήρεμα και ο βασιλιάς Σουντόντανα ήταν προσεκτικός ώστε ο γιος του να μη γνωρίσει δυστυχία.

Οι βουδιστικές γραφές περιγράφουν τέσσερα περιστατικά που αφύπνισαν τον Σιντάτα κι έτσι συνειδητοποίησε τα τέσσερα δεινά –της γέννησης, των γηρατειών, της ασθένειας και του θανάτου– από τα οποία υποφέρουν όλοι οι άνθρωποι· αλλά και ένιωσε την επιθυμία να βρει μια λύση. Τελικά απαρνήθηκε την πριγκιπική θέση του και ξεκίνησε την πνευματική αναζήτηση, για να αντιληφθεί με ποιο τρόπο θα ξεπεραστούν τα προαναφερθέντα ανθρώπινα δεινά.

Ξεγλίστρησε από το αρχοντικό τη νύχτα, αντάλλαξε τα υπέροχα μεταξωτά του ρούχα για το απλό πορτοκαλί χιτώνα ενός ιερού άνδρα και έκοψε όλα τα όμορφα μαύρα μαλλιά του. Στη συνέχεια, μη έχοντας τίποτε άλλο μαζί του από ένα κύπελλο για επαιτεία ώστε να του προσφέρουν φαγητό, ξεκίνησε την μεγάλη του αναζήτηση.

Για έξι χρόνια έζησε ασκητικά με διαλογισμό και νηστεία. Τελικά εγκατέλειψε την νηστεία που την είδε ως ακρότητα και ανακαλύπτοντας την δικιά του μέθοδο διαλογισμού επέτυχε την φώτιση κάτω από το δέντρο Μπόντι.

Αρχικά ο Βούδας δίσταζε να διδάξει σε άλλους ανθρώπους για το τι είχε ανακαλύψει θεωρώντας ότι δεν θα τον καταλάβαιναν, αλλά με την παρότρυνση του Βράχμα ξεκίνησε να κηρύττει.

Εν συνεχεία καθιέρωσε τη Μοναστική Κοινότητα (Saṅgha) πρώτα για τους μοναχούς και κατόπιν για τις μοναχές. Η πρώτη μοναχή ήταν η θετή του μητέρα  Μαχάπατζαπατι Γκόταμι (Mahāpajāpatī Gotamī) και μετά πεντακόσια άλλες μοναχές της φυλής των Σάκυα. Αργότερα έγινε μοναχή και η πρώην σύζυγός του  Γιασόνταρα (Yasodhara)

Οι ικανότητές του περιγράφονται στα κείμενα:

«…είχε μνήμη των πολυάριθμων προηγούμενων ζωών του, είχε την δυνατότητα να βλέπει τα όντα να πεθαίνουν και να επαναγεννιούνται σύμφωνα με τις πράξεις τους ως καλότυχα και άτυχα, κατώτερα και ανώτερα, όμορφα και άσχημα, μπορούσε να δει όπως πραγματικά είναι τα αποτελέσματα (vipāka) των πράξεων (kamma) που έχουν παραχθεί στο παρελθόν, μέλλον και παρόν· είχε κατανοήσει, όπως πραγματικά είναι, τους τρόπους που οδηγούν σε όλα τα πεπρωμένα, τον κόσμο με τα πολλά και διαφορετικά στοιχεία του, τις διαφορετικές κλίσεις των όντων, τη μόλυνση και τον καθαρισμό του νου σε σχέση με τις εκστάσεις (jhāna), τις απελευθερώσεις, τις αυτοσυγκεντρώσεις και τα πνευματικά επιτεύγματα· γνώριζε πώς να εξαλειφθούν οι λανθασμένες ιδιότητες του νου· είχε την ικανότητα να διαβάζει το νου των άλλων, και είχε συνειδητοποιήσει με άμεση γνώση την απελευθέρωση του νου και την απελευθέρωση με τη σοφία μέσω της εξάλειψης των νοητικών διαφθορών (āsava)—των βαθιά ριζωμένων νοητικών μολύνσεων που δεσμεύουν τα όντα στον κύκλο της επαναγέννησης».  (MN 12, Mahāsīhanāda Sutta)

Ο Βούδας ήταν ένας κατ’ εξοχήν άνθρωπος και δεν ισχυριζόταν κάποια έμπνευση από κάποιον Θεό, κάποιο Υπερφυσικό Ον, ή κάποια εξωτερική εξουσία. Απέδωσε όλη την συνειδητοποίηση και τα επιτεύγματά του στην ανθρώπινη προσπάθεια και στην ανθρώπινη νοημοσύνη. Ένας άνθρωπος και μόνο ένας άνθρωπος μπορεί να γίνει ένας Βούδας, αν το επιθυμεί και εργάζεται γι’ αυτό.

Ο ίδιος λέει: «Όπως ένας λωτός που γεννήθηκε και μεγάλωσε σε νερό, στέκεται πάνω από το νερό και είναι ακηλίδωτος από το νερό, έτσι και ο Βούδας γεννήθηκε και μεγάλωσε στον κόσμο, αλλά έχοντας ξεπεράσει τον κόσμο, παραμένει ακηλίδωτος από τον κόσμο». (S. iii. 138, Pupphasuttaṃ).

Στηριζόμενος στη δική του αδιάκοπη προσπάθεια επέτυχε τα υψηλότερα πνευματικά και διανοητικά επιτεύγματα. Έφτασε στην ακμή της αγνότητας και ήταν τέλειος στις καλύτερες ιδιότητες της ανθρώπινης φύσης. Ήταν μια ενσωμάτωση της συμπόνιας και της σοφίας που έγιναν οι δύο κατευθυντήριες αρχές της Διδασκαλίας του.

Μέσω της προσωπικής εμπειρίας κατανόησε την υπεροχή του ανθρώπου και βρήκε ότι η έννοια ενός «υπερφυσικού» όντος που κυβερνά πάνω από το πεπρωμένο των όντων είναι μια απλή ψευδαίσθηση και αυταπάτη. Ο Βούδας ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι είναι ένας σωτήρας που προσπάθησε να σώσει «ψυχές» μέσω μιας αποκαλυπτικής θρησκείας. Μέσα από τη δική του επιμονή και κατανόηση απέδειξε ότι υπάρχουν άπειρες δυνατότητες στον άνθρωπο και ότι πρέπει να υπάρχει η ανθρώπινη προσπάθεια για να αναπτύξει κανείς αυτές τις δυνατότητες. Έδειξε με τη δική του εμπειρία ότι η φώτιση και η απελευθέρωση βρίσκονται απολύτως και εξ ολοκλήρου στο χέρι του ανθρώπου. Έτσι η θέση του ανθρώπου, σύμφωνα με τον Βουδισμό, είναι υπέρτατη.

Γινόμενος ο ίδιος εκπρόσωπος μιας ενεργούς ζωής με δίδαγμα και παράδειγμα, ο Βούδας ενθάρρυνε τους μαθητές του να καλλιεργήσουν αυτοπεποίθηση ως εξής: «Ο εαυτός σας είναι, πράγματι, ο σωτήρας του εαυτού σας. Γιατί ποιος άλλος μπορεί να είναι ο σωτήρας; Με τον εαυτό σας καλά δαμασμένο αποκτάτε έναν σωτήρα που είναι δύσκολο να αποκτηθεί». (Dhammapada 160)

Αν ο Βούδας πρέπει όμως να ονομαστεί  «σωτήρας», είναι μόνο με την έννοια ότι ανακάλυψε και έδειξε την πορεία προς την απελευθέρωση, το Νιμπάνα. Έτσι λέει, «Εσείς οι ίδιοι πρέπει να αγωνιστείτε. Οι Βούδες δείχνουν μόνο την πρακτική. Εκείνοι που διαλογίζονται και εξασκούνται απελευθερώνονται από τους δεσμούς του Θανάτου». (Dhammapada 276)

Η πρακτική είναι η Ευγενής Οκταπλή Οδός που οδηγεί στη φώτιση και στην υψηλότερη ασφάλεια μέσω της συνειδητοποίησης των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών.

Είναι με αυτήν την αρχή της ατομικής ευθύνης που ο Βούδας προσφέρει ελευθερία στους μαθητές του. Αυτή η ελευθερία σκέψης είναι μοναδική στην ιστορία της θρησκείας και είναι αναγκαία επειδή, σύμφωνα με τον Βούδα, η απελευθέρωση του ανθρώπου εξαρτάται από τη δική του συνειδητοποίηση της Αλήθειας και όχι από την καλοσύνη ενός Θεού ή οποιασδήποτε εξωτερικής δύναμης ως ανταμοιβή για την υπάκουη συμπεριφορά του.

Παρ’ όλα αυτά, ο Βούδας ήταν ένας τόσο τέλειος άνθρωπος που άρχισε να θεωρείται στη λαϊκή θρησκεία ως υπεράνθρωπος, αποδίδοντάς του μάλιστα μεταφυσικές, υπερβατικές, μυθικές και θείες ιδιότητες. Έτσι επήλθε η θεοποίηση ή η αποθέωση του ιστορικού Βούδα στους μεταγενέστερους τύπους Βουδισμού, όπως η Μαχαγιάνα και η Βατζραγιάνα.

Εν’ αντιθέσει στον ορθόδοξο Βουδισμό Τεραβάδα υπάρχει μια αρκετά ρεαλιστική και ανθρώπινη αντίληψη για τον Βούδα. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η παραπάνω περιγραφή κάποιων ικανοτήτων του Βούδα, όπως να διαβάζει τον νου των άλλων, είναι μεν υπερφυσικές δυνάμεις που αποκτήθηκαν δια μέσου του διαλογισμού δεν είναι όμως μεταφυσικές, υπερβατικές.