Ο διορατικός διαλογισμός διδάχθηκε για πρώτη φορά από τον ιστορικό Βούδα Γκόταμα (Gotama) πριν από 2.500 χρόνια και είναι μοναδικός στο είδος του. Στην πραγματικότητα, ήταν μέσω του διορατικού διαλογισμού που ο ίδιος πέτυχε την Φώτιση και έγινε Βούδας. Η λέξη που χρησιμοποίησε ο Βούδας για αυτόν τον διαλογισμό είναι «vipassanā», που σημαίνει ειδική, εξειδικευμένη (vi) + όραση, θέα (passana). Στα ελληνικά μεταφράζεται ως «διόραση», που κατά ένα τρόπο σημαίνει «η ικανότητα κάποιου να έχει συνείδηση πραγμάτων που δεν είναι αντιληπτά με τους συνηθισμένους τρόπους».
